97 % menselijkheid in de jungle

97% menselijkheid in de jungle

97% menselijkheid in de jungle? Ik hoor jullie denken: “Waar gaat dat naartoe?” Naar Bukit Lawang, een dorp in de jungle van Noord-Sumatra, waar ik één van de absolute hoogtepunten beleef van onze reis. En ik wil nog wel een stapje verder gaan. Het is voor mij één van de meest indrukwekkende momenten geweest die ik ooit heb meegemaakt.

Stel je ’s voor dat je iets hariger bent en iets roder. Dat je zeven keer sterker bent dan je nu bent. Dat je normaalgesproken in bomen leeft, elke dag een paar rustnesten bouwt en een slaapnest. En dat mensen jou als huisdier hebben gehouden, je leuke jurkjes hebben aangetrokken en lippenstift en andere make-up op je gezicht hebben gesmeerd. Tegen je zin. Je heet dan waarschijnlijk Sasha en bent een orang oetan die in Bukit Lawang terecht is gekomen nadat je bent vrijgekocht van je eigenaren die dachten dat het leuk was om een mensaap thuis te houden. Klinkt wellicht ook leuk, dat begrijp ik ook wel, maar elk weldenkend mens zal zich realiseren dat de stap om zo’n mensaap daadwerkelijk als huisdier te nemen, een te grote en tegennatuurlijke is.

Dit relaas van Sasha is slechts één van de treurige verhalen van de half-wilde orang oetans die hier in Bukit Lawang zijn opgevangen. S.O.S., de Sumatran Orangutan Society is een organisatie die zich inzet voor het behoud van de Sumatraanse orang oetan. In Bukit Lawang proberen ze het werk ongedaan te maken dat onnadenkende mensen hebben verricht om orang oetans zoveel mogelijk mens te laten zijn. Een groot deel van de orang oetans in Bukit Lawang vertonen verstoord gedrag omdat ze beïnvloed zijn door mensen. SOS probeert orang oetans stapsgewijs klaar te maken voor een terugkeer naar de plek waar ze horen: de jungle. Voordat ze terug kunnen naar daar waar ze horen, moeten orang oetans drie dingen kunnen: in bomen klimmen, nesten bouwen en hun eigen eten vinden. Als ze die dingen onder de knie hebben worden ze diep het oerwoud ingebracht om hun plek te vinden tussen de populatie wilde orang oetans. Tot die tijd brengen ze hun tijd door aan de rand van het oerwoud, in de buurt van het voedercentrum in Bukit Lawang. Twee keer per dag worden de orang oetans daar bijgevoerd met bananen en melk. Deze maaltijden worden bewust zo eentonig gehouden om de apen te stimuleren zelf op zoek te gaan naar meer smaken in de jungle.

Naast de idioterie die mensen met orang oetans uithalen op kleinere schaal (bijvoorbeeld de stroperij om de beesten als huisdier te verkopen), zijn er nog grotere bedreigingen. De alsmaar uitbreidende palmolieplantages zijn voor het grootste deel verantwoordelijk voor de kap van grote delen regenwoud op Sumatra en Borneo. Er verdwijnt daar per minuut een stuk regenwoud ter grootte van zo’n zes voetbalvelden. Meerdere bronnen beweren dat de Sumatraanse orang oetan daardoor uitgestorven zal zijn rond 2012, 2013. Tenminste….. als er geen maatregelen getroffen worden. Als je deze schitterende beesten nog in hun ogen wilt kijken, dan moet je dus snel zijn.

Hoewel......beesten? Ik denk dat het weinig betoog hoeft dat orang oetans heel veel op mensen lijken: twee armen en benen, hoofd en lijf, in staat om rechtop te lopen. Hun bouw vertoont sterke overeenkomsten met ons. Maar da’s nog niet alles: net als bij mensen heeft iedere orang oetan een eigen uiterlijk. Een eigen gelaatsuitdrukking. Elke aap heeft karakter….. een ander gezicht, simpelweg. En nog een wetenschappelijke toevoeging: het DNA van orang oetans komt voor 97% overeen met dat van mensen. Dat betekent dat wanneer iemand een orang oetan zou doodschieten, dat slechts drie procent verwijderd is van moord. Sta daar ’s bij stil.

Iedereen die mij kent weet dat ik nogal van de natuur en de plantjes en de beestjes ben. Maar werkelijk waar, de ervaring die ik in Bukit Lawang heb gehad ontstijgt elk normaal besef van natuur. Want als je echt oog in oog staat met het beest wat als allerdichtste bij onze soort staat (wij mensen blijven tenslotte ook zoogdieren!) is dat fenomenaal. Ik voelde me als David Attenborough, de BBC-meester van de natuurdocumentaires.

Henderika en ik zijn op jungletrekking met Darma, een ranger die ook op pad gaat met wetenschappers en documentairemakers. Een goede gids dus. Bij een waterval rusten we even uit en Henderika eet een paar rambutans (een soort lychees) en ik een mandarijntje. Een klein stukje verderop sleept Jeki, een orang oetan vrouwtje, met takken. Maar dan valt haar oog op mij en in het bijzonder op mijn rechterhand met daarin mijn mandarijn. Langzaam maar zeer beslist komt Jeki op mij af en alsof hij mijn hartslag ook voelt verdubbelen stelt Darma mij gerust: “Rustig blijven staan. Niet bewegen. Laat haar maar haar gang gaan, dan is er niets aan de hand.” Da’s makkelijk gezegd als zo’n machtige aap op je af komt.

Maar uiteraard heeft Darma gelijk. Heel voorzichtig komt Jeki naderbij en als ze voor me staat gaat haar linkerhand naar mijn rechter- met daarin de mandarijn. Heel voorzichtig en beheerst ontdoet Jeki mij van mijn gezonde tussendoortje en gaat voor mij zitten om hem op te eten. Maar dan gaat haar rechterhand langzaam richting mijn linkerbroekzak. Op hetzelfde moment realiseer ik me dat het koordje van mijn fototoestel eruit hangt. Met mijn linkerhand ben ik gelukkig net iets eerder bij mijn broekzak dan Jeki en ik duw het koordje in m’n zak. Maar Jeki is niet voor één gat te vangen en gaat met haar hand verder in de richting van mijn broekzak, nieuwsgierig waar dat touwtje nou is gebleven. Tegelijkertijd trek ik mijn linkerhand weer uit m’n zak. Jeki pakt mijn hand zachtjes en teder, en als ze ziet dat deze leeg is, is het voor haar klaar. Langzaam loopt ze terug naar haar takkenbos, pakt een stuk zeep (die ze waarschijnlijk even daarvoor had gepakt van een aantal kampeerders) en gaat als een mens haar handen zitten wassen in de rivier. Met water en zeep! Grappig en treurig tegelijk. Grappig omdat het zo menselijk is en laat zien hoe dicht we bij elkaar staan, treurig omdat het zulk onnatuurlijk gedrag is dat Jeki heeft afgekeken van mensen. Ze heeft nog een lange weg te gaan totdat ze weer volledig zelfstandig kan functioneren in de jungle van Noord-Sumatra